Interview met Matthijs Kieboom over Wild

Read the article in English.

Zoals al eerder te lezen was op deze site, ben ik aanwezig geweest bij de muziekopnames van de natuurfilm Wild. In plaats van acteurs, is de hoofdrol weggelegd voor een aantal dieren die in “De Veluwe” leven. Nederlands componist Matthijs Kieboom heeft hier de muziek voor geschreven, en was bereid om hier wat meer over te vertellen.

Anton Smit: Hallo Matthijs, voor degene die je niet goed kennen, kun je kort iets over jezelf vertellen, hoe je in dit vak bent gerold?

Matthijs Kieboom: Ik ben rond mijn 22e, 23e bij componist Martijn Schimmer begonnen te werken als co-componist en al snel heb ik daar mijn craft, mijn talenten ontwikkeld. Na een aantal jaar heb ik samen met Martijn een bedrijf opgericht in “Scripted Music”, gericht op gedramatiseerd muziek waar dus een script voor is, zoals TV series en films. Sinds anderhalf jaar zijn wij los van elkaar verder gegaan.

AS: Nu je voor jezelf bent begonnen, ben je ook je muziek los aan het uitbrengen. Hoe is je dat bevallen?

MK: De soundtrack-community is groot en ik ken vanwege het bezoeken van verschillende festivals best wel wat mensen en ik vind dat daarbij ook mijn muziek te vinden moet zijn. Ik vind het een beetje jammer om op die festivals rond te lopen en tegen iedereen te verkondigen dat ik componist ben en vervolgens heeft niemand een noot van je gehoord, behalve de Nederlandse mensen in de bioscoop. Daarbij toch ook dat ik negen van de tien keer trots ben op het product wat ik heb gemaakt. Ik zal niet zeggen dat het dan een briljant product is, want het is toch onder een bepaald tijdsdruk dat je iets leuks hebt gemaakt en daar ben ik trots op en dat wil ik met mensen delen.

AS: Op dit moment draait Wild, een documentaire over de Veluwe, in de bioscoop. Wat was de gedachtengang voor je voor de muziek, wat wilde je ermee bereiken?  

MK: Allereerst, Wild is een speelfilm en geen documentaire. Een documentaire script je niet en dit is een gescripte documentaire als het ware dus een speelfilm. Er is een verhaal bedacht en daaromheen de beelden op de juiste plek gelegd. Wat ik vooral met de muziek wil doen, is dat normaal gesproken bij een speelfilm vertel je een emotie en kies je als het ware een kant. Een kant van de acteurs of misschien een kant van een verhaallijn die niet wordt verteld maar er wel is of als iemand boos of verdrietig is. Op het moment dat ik boos ga mee scoren, dan wordt iedereen boos en als verdrietig mee ga schrijven dan wordt iedereen verdrietig. Maar de natuur, vind ik, moet je objectief naar gaan kijken. Ik schets de scène mee, maar ik neem muzikaal geen standpunt in. Op het moment dat een vos achter een zwijntje aan zit, dan ga ik niet vertellen: “Oh het zwijntje wordt gegeten wat dramatisch!” en ik ga ook niet vertellen “Yes vos, want jij moet ook eten!”. Ik vertel dat er actie is, maar ik vertel niet voor wie we moeten zijn. Ik kleur het niet in, dat was mijn “main concern”.

AS: Bij het kijken van de film viel mij al zoiets op. Dus jij kijkt muzikaal naar het algemeen beeld en gaat niet in op de dieren als acteurs in de film?

KB: Daar probeerde ik een beetje van weg te blijven. Het is wel zo dat de hoofdrolspelers, dus de zwijn, het edelhert en de vos, geef ik wel een muzikaal karakter mee. Bij de everzwijnen ben ik wat lompig en koddig omdat het een beetje de lompige beesten van het bos zijn, de edelherten zijn iets statiger in mijn muziek en de vos is muzikaal iets sluwer en slinkser, dus daar ga ik wel in mee. Dan hebben we nog veel zij-karakters waarin ik meega en ik heb een overkoepelend Veluwe-thema. Verder wat ik heel erg doe, ik probeer met de seizoenen mee te gaan. Per seizoen, er zitten grote seizoenswisselingen in de film, waar de muziek prominent aanwezig is, probeer ik ook muzikaal te vertellen wat het seizoen-thema met zich meegeeft. We beginnen met een overture met mooie beelden van de Veluwe en dan vallen we letterlijk van bovenaf de Veluwe op met sneeuw in de winter. Dan is de muziek dus kil, koud, een beetje harsig en bijna schraal alsof guur de wind waait. En op het moment dat vier minuten ofzo de eerste sneeuwvlokjes vallen hoor je dat ook muzikaal terug. We komen op een gegeven moment in de lente, dan wordt de muziek ook wat springerig. Want ja in de lente worden jonge beestjes geboren, het is wat iets fragieler en kleiner. In de zomer wordt het iets broeieriger, dan wordt er ook gejaagd en dan is er iets meer actie. Het wordt iets mysterieuzer, want dan heb je bijvoorbeeld de langste dag en de kortste nacht. Daarna komen we in de herfst en in de herfst heb ik letterlijk de wind door de muziek laten blazen. Ik heb van stofzuigerslangen gekocht, die je bij de speelgoedwinkel kan kopen, als je die heel snel heen en weer draait, komt er een toon uit vanwege de wind. Ik heb hiervan twaalf gekocht en op verschillende maten afgeknipt zodat ik ze chromatisch voor elke toon een buis had. Die zitten heel vaak in de herfst onder de muziek. In de muziek hoor je dan van een “wooh-wooh-wooh” geluid en dat is letterlijk de wind die in mijn studio, waar ik aan die dingen zit te draaien en daar letterlijk heb opgenomen en dat zit er vaak doorheen en onder. Het valt niet eens zo op, op de voorgrond, maar het zit er wel en dat vind ik belangrijk.

AS: Je had het net al over de Veluwe-thema, deze zit inderdaad door de hele film: in het begin, de seizoenswisselingen en als afsluiter. Wanneer is dit thema ontstaan, is dat iets waar je mee begint, vormt het halverwege?

MK: Dat ligt een beetje moeilijk, want ik ben eigenlijk twee jaar geleden al begonnen met muziek schrijven. Zij waren al een jaar aan het draaien en gaan ze de beelden al een beetje bijelkaar zetten en ze hebben mijn toen al gevraagd, dat als ik tijd had of ik zo nu en dan wat al zou kunnen bedenken. Dat vond ik ook wel fijn, want ik wist dat ik uiteindelijk niet heel veel tijd zou hebben en dan is het dan wel fijn om al een beetje af te kaarten welke kant we op gaan. Dat heb ik dus gedaan, maar het Veluwe-thema is echt op de eerste of tweede dag gekomen toen ik echt aan de film aan het werken was, toen de edit zo goed als af was. Ik ben toen de opening gaan doen, want dat vond ik wel een majestueuze opening. Daar wil ik echt goed de tijd voor nemen, daar is geen voice-over en daar zitten we nog niet in het verhaal. Het gaat daar puur om sfeer en mystiek van wat gaan we vertellen. Ik wil je als kijker er inzuigen en als op laatst de voice-over komt en de camera omhoog pant en de titel in beeld komt, als ik iets wil neerzetten als zijnde, dit is het thema, dan moet het nu. Op die manier ben ik daarmee aan de slag gegaan. Wat ik leuk vond, is dat dit één van de weinige films is, die ik chronologisch heb gedaan. Normaal gesproken pak ik de belangrijkste scène en schets ik terug: van dit is de grootste, bijvoorbeeld een romantische scène, over de top, dit is het grootst zoals die ooit zal worden en vanaf hier ga ik uitkleden naar de scènes ervoor. Bij deze film heb ik dat niet gedaan, omdat het muzikaal redelijk lineair is. Ik vond het hier juist wel leuk om het chronologisch te doen. Dat Veluwe thema komt in de eerste drie minuten ofzo, wordt het echt neergezet in de etalage en dat was ook echt de eerste of de tweede dag dat ik echt met de film bezig was en kwam het daar op dat moment uit.

AS: Het werd pas later in het proces bekend dat André van Duin de voice-over ging doen en daar zijn eigen persoonlijk humoristische toon aan de film zou geven. Als je dat had geweten, had je dan bepaalde passages iets anders gecomponeerd?

MK: Nee. Om meerdere redenen niet. De edit werd gemaakt en was op een redelijke serieuze manier ge-edit, als ik dan grappige muziek ga maken, komt dat niet overeen met hoe de film is ge-edit. Op het moment dat het bekend werd dat Andre de voice-over ging doen, was het ook al bekend dat hij dat op een serieuze manier ging doen. Daar heb ik ook nooit aan getwijfeld, want ik ben stiekem een Heel Holland Bakt fan en ik vond dat hij dat waanzinnig goed deed. Ik had gelijk al het idee, van welke kan hij op zou gaan. Wat ik sowieso een gouden regel met komedie vind, is als iemand grappig doet, moet je daar vooral de ruimte aan geven en moet je vooral ook niet grappig willen zijn. Daarnaast heeft André om mijn muziek heen zijn voice-over, kwa tempo en timing geschoven, want de muziek was er gewoon eerst. Het was praktisch niet mogelijk om met hem mee te gaan. De film was klaar, ik heb muziek geschreven en daarna heeft André zijn stem gedaan. Je hebt daar sowieso met de producenten voordat je gaat beginnen al gesprekken over, van wat gaan we maken, wat voor stijl en wat voor kant gaan we op.

AS: De Veluwe ligt in Gelderland, jij hebt je basis in Arnhem en de meest muzikanten kwamen uit Het Gelders Orkest. Dat is allemaal bewust zo gekozen?

MK: En de regisseur Luc Enting komt uit Ede. Ja dat is zo gekozen, per film ga je afvragen hoe je het moet gaan doen, is er budget en zo ja met wat voor soort mensen gaan we het opnemen, wat is het handigst ervoor. De muziek in een film als deze weet je dat het prominent aanwezig is en dan wil je ook gewoon dat het goed gebeurd. Het was een heel makkelijk één-tweetje te maken, we zitten in Gelderland, hoe tof is het om Het Gelders Orkest daarin mee te laten spelen als muzikaal karakter. Dat hebben we destijds Het Gelders Orkest voorgelegd en die waren gelijk vanaf het begin enthousiast. Op een gegeven moment wordt het iets duidelijker wat de scoop van de film gaat worden. We hebben wat beelden laten zien en toen werd het enthousiasme alleen nog maar groter en groter, met als resultaat dat het orkest mee participeert  in de film,  ze staan dan ook als partner van de film op de poster en ik ben enorm trots op dat we met Het Gelders Orkest echt een Gelders onderonsje van hebben kunnen maken.

AS: Als ik naar de muziek luister, gespeeld door Het Gelders Orkest tesamen met andere instrumenten, dan mis ik toch één instrument, namelijk de trompetten. Wat is je gedachtegang daarachter geweest?

MK: Twee dingen had ik daar mee. De muziek is redelijk in het midden en het lage register. Ook wel veel fluitjes en viooltjes, maar het zit redelijk in het midden, omdat de dieren, zeker de vogels en de vosjes zitten zelf toch wat hogere in regio qua bereik, dus wilde ik het schelle en hoge redelijk weghouden. Op een gegeven moment ben je aan het componeren en realiseer je dan ook dat ik helemaal geen trompetten gebruikt had. Dan ben je aan het componeren en dan denk je dat je op een plaats wel trompetten kan gebruiken, maar om voor maar drie maatjes trompetten te hebben en de rest van de score helemaal niet, dan vervang je dat ook. Dat is dan puur praktisch, een crime, dan moet je één of twee trompettisten voor twee minuutjes in je studio hebben. Ook denk ik dat ik deze stijl die ik heb gebruikt, op het moment je daar trompetten in gaat gebruiken, wordt het redelijk grotesque. Trompetten koppel je vaak aan iets groots aan zoiets als een Star Wars of een Indiana Jones, een fanfare-achtig gevoel, of juist heel jazzy. Dat wil ik juist niet suggereren, want we zitten maar naar een wild zwijn, een hert en een vos te kijken en niet naar een orka, een leeuw of een bizon. Ik wilde het dus niet te groots gaan aanpakken en natuurlijk zijn er momentjes in een score waar ik denk dat ik daar trompetten had kunnen gebruiken. Wellicht als er ooit een live uitvoering van komt, dat ik het er dan nog in verwerk, maar ik vond de noodzaak nu niet aanwezig.

AS: Over live uitvoeringen gesproken, Op dit moment is natuurfilm Planet Earth II met live orkest aan het touren met de grote naam Hans Zimmer er aangekoppeld, denk je dat we ook zoiets kunnen verwachten in Nederland met Wild?

MK: Ik heb echt geen idee. De muziek komt uit mijn hoofd en is nu deels eigendom van mij en deels van de producent en de distributeur. De distributeur is eigenaar van de filmrechten. Het Gelders Orkest moet er zin en tijd voor hebben. Als dat er is, is het dan nog de vraag of iedereen daarin mee wilt participeren. Zeker voor alleen een Nederlandse film is dat een redelijke onderneming. Ik hoop het van harte, we gaan het zien. Ik zou het heel tof vinden en natuurlijk een enorm grote eer als dat ooit gebeurd.

AS: Gaan we de muziek ook vinden op digitale diensten zoals Spotify en iTunes?

MK: Ja, daar zijn we mee bezig. We zitten in de laatste afrondende fase. Hij komt waarschijnlijk volgende week online en hopelijk ook een fysieke CD-versie!

AS: Een algemenere vraag. Voor eventuele aspirant componisten die hetzelfde werk ambiëren, heb jij nog tips voor hen?

MK: Het is een beetje een cliché antwoord, maar vooral naar je eigen creatieve geest luisteren. Niet te veel om je heen kijken wat andere mensen doen. Volg je eigen creatieve instinct en stop nooit met leren!

AS: Wild draait nu in de bioscoop net als Taal en Gek van Oranje gaat zo in premiere. Wat kunnen we verder van je verwachten in de nabije toekomst?

MK: Ik ben met een aantal speelfilms bezig waar ik de titels niet van kan geven en hopelijk dit jaar of volgend jaar een internationale uitstap.

AS: Dat vind ik een mooie cliffhanger!

MK: Yes!