Tien jaar geleden was ik in de gelegenheid om in mijn eigen woonplaats een briljant concert bij te wonen. Ik reisde toen al naar veel plaatsen in Europa om bij filmmuziekconcerten bij aanwezig te zijn, maar om Phillip Glass met het orkest uit mijn eigen stad te zien optreden was voor mij een hele bijzondere ervaring. Terwijl hij op bezoek was, genoten we van twee avonden met hem. De eerste avond was het kijken naar de film Koyaanisqatsi samen met het Phillip Glass Ensemble, waarbij Glass zelf ook optrad, en het Noord Nederlands Orkest dat de muziek uitvoerde. De tweede avond was een meet and greet met Glass, waarbij hij ook enkele pianostukken speelde. Toen ik vernam dat het Philip Glass Ensemble, dit keer zonder Glass, weer naar Nederland zou komen om de muziek voor Koyaanisqatsi uit te voeren, hoefde ik niet lang na te denken om een kaartje te bemachtigen.
Dit concert werd gehouden in de Utrechtse TivoliVredenburg, een zaal die ik wel van naam ken maar waar ik nog nooit was geweest. Toen ik de zaal binnenliep, vielen me twee dingen op. Het eerste is dat we blijkbaar erg laat waren met het boeken van onze kaartjes, want onze stoelen bevonden zich achter het podium in plaats van ervoor, wat voor een interessante hoek in mijn foto’s zorgde. We konden de film wel op een tweede scherm zien. Het tweede wat me opviel was dat, uitgaande van het aantal stoelen op het podium, we het ensemble zouden zien optreden zonder de ondersteuning van een klein orkest en koor. In plaats daarvan zou het hele optreden worden gedaan door slechts acht muzikanten: Vijf achter een keyboard en de andere drie bespeelden allerlei houten blaasinstrumenten. Michael Riesman, Glass’ langdurige collaborateur, keerde deze keer terug om het ensemble wederom te dirigeren. Omdat Glass niet aanwezig was bij dit concert, deed Riesman dat vanachter de toetsen, tegenover zijn medemusici.
Dat ik een vreemde kijkhoek had om van het concert te kunnen genieten en dat er minder muzikanten op het podium bevonden, kan gezien worden als een mindere ervaring bij dit concert dan die van tien jaar geleden. In plaats daarvan gaf het me een uniek perspectief. Een van de dingen die me frustreert bij het kijken naar een film met live muzikanten is dat ik mezelf betrap op het kijken naar de film in plaats van te luisteren naar de muziek die op het podium wordt uitgevoerd. Met een kleiner scherm en al wetend waar Koyaansisqatsi over gaat, merkte ik dat ik me meer op de muzikanten zelf concentreerde in plaats van het scherm.
Terwijl ik naar het ensemble aan het observeren en luisteren was, probeerde ik erachter te komen hoe ze het probleem zouden aanpakken dat er geen orkest en koor aanwezig waren om hen te ondersteunen. De oplossing was heel simpel: twee toetsenisten waren aangewezen om zich puur te richten op het zo goed mogelijk imiteren van de orkestklanken. Wat me daarnaast boeide was dat ik de bladmuziek vanaf mijn ongebruikelijke locatie kon aanschouwen. De muziek van de vaste leden van het ensemble zag er erg handgeschreven uit, terwijl de muziek van tenminste één van de ondersteunende toetsenisten er juist modern uitzag.
Het ontbreken van een koor werd ook eenvoudig opgelost door de ensembleleden de partijen zelf te laten zingen. Het enige vrouwelijke lid van het ensemble verdient enige lof voor het langdurig moeten maken van al die snelle vocale sprongen, met daarbij slechts de ondersteuning van een van de toetsenisten om extra zangeressen na te bootsen. Het “Koyaanisqatsi” gedeelte aan het begin van de film werd ook prachtig gezongen door een van de toetsenisten. Voor het koorgedeelte aan het einde van de film pakten alle ensembleleden hun microfoons beet om dat deel uit te voeren.
Ik was behoorlijk onder de indruk van het optreden. Minimalisme is een uitdaging om uit te voeren vanwege de snelle repetitieve patronen die consistent gespeeld moeten worden. Ik was ook onder de indruk van wat er bereikt kon worden met slechts één keyboard. Toen Riesman snelle patronen begon te spelen met zijn linkerhand op zijn keyboard, werd de zaal volledig gevuld met volle schitterende klanken.
Iets wat ik niet echt heb genoemd is de film Koyaanisqatsi zelf. Dit komt omdat de film, die uit veel time-lapses bestaat, open is voor eigen interpretatie. Als je de film kent, weet je wat ik bedoel maar als je nog niet bekend bent met deze film uit 1982, moet je hem zeker gaan kijken, bij voorkeur met het Phillip Glass ensemble dat de muziek dan verzorgt. Net als tien jaar geleden had ik weer een fantastische ervaring en ik was blij dat ik hem kon delen met vrienden die hem nog nooit hadden beleefd.
Concertinformatie
Waar: TivoliVredenburg – Utrecht
Wanneer: 10 october 2023
Ensemble: Philip Glass Ensemble onder leiding van Michael Riesman
